Etnos i dzieje subregionu

Dwie wsie, Wierchomla Wielka i Mała, powstały w XVI w. Żyjący tu pasterze i elity plemienne byli wyznawcami kościoła ortodoksyjnego; na terenach polskich stopniowo przyjmowali podległość Rzymowi, zachowując obyczaj staroruski. W końcu XVIII w. Sądecczyzna, a więc i wsie nadpopradzkie, znalazła się pod panowaniem austriackim, jeszcze przed dokonaniem I rozbioru Polski. Autonomia galicyjska objęła ten teren w 1867 r. W tych czasach oraz w początkach II Rzeczypospolitej Wierchomla Wielka i Mała stanowiły odrębną gminę, dysponującą m.in. znacznym obszarem leśnym. Po reformie Jędrzejewiczów w szkołach powszechnych Łemkowszczyzny zaczęto uczyć języka etnicznego. Akcja „dobrowolnych” przesiedleń na Ukrainę miała tu miejsce po klęsce wrześniowej i w roku 1945, a operacja „Wisła” objęła ten teren od kwietnia 1947 r., niszcząc niemal doszczętnie w paśmie Jaworzyny etnos łemkowski. Pozostały cerkwie, kapliczki i krzyże greckokatolickie. Natomiast świeckie budownictwo Łemków jest coraz trudniejsze do odnalezienia.

Krótka historia wsi Wierchomla Wielka

Wieś lokowana była „na prawie wołoskim” (przyjmuje się rok 1595) z woli administrujących tymi terenami biskupów krakowskich. W XVII w. liczni przedstawiciele ludności, zwanej tu Rusinami lub Rusnakami, uczęszczali do szkół na Spiszu (kolegium w Podolińcu). Z Wierchomli pochodził też wybitny pisarz łemkowski, Włodymyr Chylak (1843-1893; powieści: Ruska dola, Szubienycznyj wierch). Cerkiew p.w. św. Michała Archanioła musiała tu istnieć od dawna, zaświadcza ją jednak dopiero data 1821 r. Jest to budowla konstrukcji zrębowej, odnowiona w 1906 r., Od pół wieku służy katolickiej obecnie społeczności wsi. Na cmentarzu widnieje 40 grobów łemkowskich; połowa odnowiona w ostatnich latach. We wsi znajduje się też unikatowy budynek drewniany projektu Dušana Jurkoviča, wybitnego architekta początku XX wieku, obecnie niedostępny.

Krótka historia wsi Wierchomla Mała

Wieś lokowana była na początku XVII w. przez zasadźcę Fedora z nieodległego Szczawnika. Współcześnie rozwój nastąpił od roku 1998, gdy pojawił się tu inwestor, zakładając stację narciarską, a wkrótce i hotel. Dziś jest to nazwa znana w Polsce; rozwija się też znacznie budownictwo na potrzeby turystyki narciarskiej, pieszej i rowerowej.

Histoire

Les deux villages, Wierchomla et Mała, ont été fondés au XVIe siecle. Les peuplades et les bergers qui s’y étaient établis étaient d’obédience orthodoxe. A partir de l’Union de Brześć en 1595, ils passerent peu a peu sous l’autorité de Rome tout en gardant le rite vieil-orthodoxe. A la fin du XVIIIe siecle, le pays Sądecki, y compris les territoires étendus le long du Poprad, s’est trouvé sous l’autorité autrichienne, bien avant le premier partage de la Pologne. En 1867, la région bénéficie d’une certaine autonomie dans le cadre de la Galicie Autonome. A cette époque et entre les deux guerres, Wierchomla, Wielka et Mała formaient une seule commune dotée de larges espaces forestiers. Dans les années trente, l’école y enseignait la langue ethnique. En 1945, les habitants de la région sont victimes de „déportation bénévole” les obligeant a s’établir en Ukraine. Les survivants sont déplacés de force en 1947 sur les territoires dits „reconquis” sur l’Allemagne a l’ouest de la Pologne dans le cadre du programme connu sous le nom de „Wisła”. La communauté Łemek, établie le long des monts Jaworzyna, se trouve ainsi détruite, seules des églises orthodoxes et des croix gréco-catholiques subsistent. Aujourd’hui, il reste peu de vestiges de l’architecture séculaire des Łemek.

Breve histoire de Wierchomla Wielka – Wierchomla la Grande

Le village a été établi suivant la législation valaque (aux environs de 1595) par la volonté des éveques de Cracovie – administrateurs des territoires en question. L’église orthodoxe St Michel Archange est certainement beaucoup plus ancienne que ne le disent les écrits qui mentionnent son existence en 1812. C’est une construction en madriers, rénovée en 1906. Depuis un demi siecle on y officie le culte catholique. Le cimetiere attenant abrite quarante tombeaux Łemek, la moitié d’entre eux ont été restaurés récemment. Le village possede un bâtiment en bois a l’architecture unique, tres probablement conçu par Dušan Jurkovič, éminent architecte du début du XXe siecle.

Breve histoire de Wierchomla Mała – Wierchomla la Petite

Le village fut fondé au début du XVIIe siecle par Fedor de Szczawnik. Wierchomla Mała connaît un essor important en 1998 grâce a la création d’une station de ski puis d’un hôtel. Aujourd’hui, elle est devenue une station de sports d’hiver connue en Pologne. Elle est en train de développer également son offre touristique dans le domaine de la randonnée pédestre et du cyclisme.

Historia de la región

En el siglo XVI, dos aldeas: Wierchomla Wielka i Wierchomla Mała (Wierchomla Grande y Pequena), comenzaron a desarollarse. Los pastores y élites de la región eran ortodoxos; gradualmente, a partir de la Union de Brześć en 1595, en lo que era tierra polaca, se afiliaron a Roma, pero aun manteniendo los rituales de la antigua iglesia ortodoxa rusa. A finales del siglo XVIII, aun antes del primer particionamiento de Polonia en 1772, la región de Sądecczyzna y las aldeas a lo largo del río Poprad, se encontraron bajo el imperio austriáco. Desde 1867, la región autonoma de la Galitzia polaca incluía Sądecczyzna. En el siglo XIX, tanto como en el siglo XX, durante la II Rzeczpospolita, Wierchomla Grande y Wierchomla Pequena formaban una comarca separada, disponiendo de significantes terrenos forestales. Después de la reforma de Jędrzejowicz, en las escuelas primarias de los Lemki, se empezó a ensenar el idioma étnico del pueblo. En el ano 1945, tuvo lugar la acción “voluntaria” de desplazar la población local a Ucrania, y a partir de 1947, la operación “Vístula” de desplazamientos étnicos, devastó este territorio, destruyendo casi por completo la cultura de los Lemki en la sierra Jaworzyna. Quedaron las iglesias ortodoxas, las capillas y los cruces grecocátolicos, por lo tanto, hoy en día, la arquitectura considerada “profana” del pueblo Lemki es cada vez mas difícil de encontrar.

Historia corta de Wierchomla Wielka

Por la voluntad de obispos de Cracovia, que administraban estos territorios, la aldea de Wierchomla fue fundada según la ley valaca (se atribuye al ano 1595). En el siglo XVII multiples representantes de la población, llamados localmente Rusini o Rusnaki, frecuentaban las escuelas en Spisz (colegio de Podoliniec). Włodymyr Chylak, un escritor eminente de los Lemki, también nació en Wierchomla (1843 – 1893; novelas Ruska dola, Szubienycznyj wierch). La iglesia ortodoxa, bajo el nombre Santo Miguel Arcángel, se supone que tuvo que haber existido desde mucho tiempo atrás, pero tan solo una inscripción provée la fecha 1821. La iglesia es de construcción entramado, restaurada en 1906. Desde hace medio siglo sirve a la comunidad contemporanéa católica de la aldea. En el cementerio hay 40 tumbas de los Lemki; la mitad de ellas han sido restauradas recientemente. En la aldea también existe un edificio de madera insólito, probablemente disenado por Dušan Jurkovič, un arquitecto eminente a principios del siglo XX.

Corta historia de Wierchomla Pequena

A principios del siglo XVII, la aldea de Wierchomla Pequena fue fundada por Fedor de Szczawnik. En el ano 1998, cuando un inversor apareció, el desarollo empezó con la construcción de una estación de esquí y luego un hotel. Hoy día Wierchomla es un nombre conocido en Polonia, donde se desarolla el turismo de esquí, senderismo, y ciclismo.